Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΠΟΜΠΗΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ «Βίοι παράλληλοι» ή σωτήριο «παράδειγμα προς αποφυγήν»;


του
Προκόπη Παυλόπουλου
Βουλευτή, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών

Α΄ΜΕΡΟΣ
Κι όμως, όπως τεκμηριώνουν τα ιστορικά δεδομένα, το 79 μ.Χ. ο Βεζούβιος, με υποχθόνιους βρυχηθμούς και αλλεπάλληλες προσεισμικές δονήσεις, είχε εγκαίρως προειδοποιήσει τους κατοίκους στην Πομπηία, το Ηράκλειο και τις Σταβίες για την επικείμενη καταστροφική έκρηξή του. Δυστυχώς δεν τον πήραν στα σοβαρά, μ’ αποτέλεσμα την τραγωδία που αποτυπώνεται ως τις μέρες μας σ’ εμβληματικά ερείπια.  Ιδίως....
δε στην επιθανάτια αγωνία, την οποία αναδίδουν τα κρανία των θυμάτων που έφερε στο φως η αρχαιολογική αναζήτηση.  Δεν θα ήταν, άραγε, εξαιρετικά χρήσιμος και διδακτικός για το μέλλον της ίδιας της παγκόσμιας οικονομίας ένας παραλληλισμός της «βιβλικής οργής» του Βεζούβιου με την ήδη διαγραφόμενη ευκρινώς στον ιστορικό ορίζοντα έκρηξη του όλου καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος; Ας μην τρέφουμε αυταπάτες.  Η χρηματοπιστωτική «φούσκα» που, ελέω και της πρωτόγνωρης παγκοσμιοποίησης, εδώ και δεκαετίες διογκώνεται εντυπωσιακά κινδυνεύει να «σκάσει» -ορισμένα «τραπεζικά αποστήματά» της, υπερμεγέθη μάλιστα, «σκάνε» διαδοχικώς- προκαλώντας ένα χαοτικό οικονομικό big-bang. Και το κρίσιμο ερώτημα έγκειται, νομίζω, στο εξής:  Μήπως αυτό τούτο το «DNA» του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος το οδηγεί, αναπροτρέπτως, στην καταστροφή του, όπως υποστηρίζουν εδώ και αιώνες οι «αντίπαλοί» του, και πρωτίστως οι επίγονοι της μαρξιστικής ιδεολογίας; ‘Η, αντιθέτως, είναι η συγκλονιστική αλλοίωση των εγγενών χαρακτηριστικών του εξαιτίας του, νεοφιλελεύθερων ορέξεων, «αγοραίου χρηματοπιστωτικού βιασμού του» που προοιωνίζεται σήμερα τον επιθανάτιο ρόγχο του;  Θεωρώ σαφώς πιθανότερη –δεν θα εξέφραζα καν επιφυλάξεις, αν μπορούσα να υπερνικήσω τις αναστολές της, μοιραίας, ιδεολογικής υποκειμενικότητας- τη δεύτερη εκδοχή, με βάση την ακόλουθη σειρά συλλογισμών: 

I. Το «αέτωμα» του γνήσιου -ως σύμφυτου με τις καταβολές του από την εποχή της διδασκαλίας του Adam Smith- οικονομικού καπιταλιστικού συστήματος, ήτοι του συστήματος εκείνου το οποίο, ως «εργαστήριο» δημιουργίας του «πλούτου των εθνών» βασίζεται στον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό με κοινωνικό πρόσωπο, στηρίζεται σε δύο «κίονες».  Ο πρώτος αντιστοιχεί στο κοινωνικό κράτος δικαίου.  Και ο δεύτερος στον τραπεζικό τομέα.  Ο οποίος οφείλει να υπηρετεί την ομαλή εξέλιξη του χρήματος, ως αρχετυπικής αποκρυστάλλωσης της σχέσης μεταξύ πιστωτή και οφειλέτη.  Άρα ως μόνου μέσου οικονομικής συναλλαγής που μπορεί να διασφαλίσει  τη δημιουργική συνύπαρξη των μελών οιουδήποτε κοινωνικού συνόλου.

Α. Φαίνεται παράδοξο, σ’ ένα κόσμο φαινομενικώς πλήρους κυριαρχίας της οικονομίας, το να ισχυρίζεται κανείς πως ο ένας από τους δύο «κίονες» στήριξης του καπιταλιστικού «αετώματος» είναι το κοινωνικό κράτος δικαίου.  Κι όμως, αυτή είναι η αλήθεια.  Ειδικότερα το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα, διαθέτοντας εξ ορισμού ανεξάντλητες δυνάμεις προσαρμογής με οιονεί «υδραργυρικές» τάσεις, κυοφόρησε και τ’ αναγκαία εκείνα «αντισώματα» τα οποία μπορούν, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ν’ αποφεύγουν την αποδόμησή του λόγω κοινωνικών εκρήξεων. 

1. Το κοινωνικό κράτος δικαίου συνίσταται, κατά βάση, στην μέσω κανόνων δικαίου κανονιστικού περιεχομένου εγκαθίδρυση θεσμών, δια των οποίων το κράτος εγγυάται όχι μόνον ατομικά αλλά και κοινωνικά δικαιώματα.  Δηλαδή δικαιώματα που, grosso modo, επιτρέπουν στις οικονομικώς ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ν’ απαιτήσουν από τους κρατικούς φορείς συγκεκριμένες παροχές.  Με τον τρόπο αυτό το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα «απαντά» στη «νομοτελειακή προλεταριοποίηση» που, κατά την μαρξιστική αντίληψη, θα συνεπαγόταν η εφαρμογή του.  Και απαντά αναδεικνύοντας έτσι όχι τη μάζα αλλά τον Άνθρωπο, ως αξία και ως προσωπικότητα που εκ φύσεως δημιουργεί, σε «μονάδα μέτρησης» του κοινωνικού συνόλου, με πρότυπο πολιτειακής οργάνωσης την Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία.  

2. Διόλου, λοιπόν, τυχαίο το γεγονός ότι το κοινωνικό κράτος δικαίου στη Δύση –και όχι μόνο- αναπτύχθηκε ραγδαία:
α)  Αμέσως μετά τη οργάνωση της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της, ως αυτονόητη «αντίστιξη» στον κίνδυνο επικράτησης του αναδυόμενου «αντίπαλου δέους», μαρξιστικής – λενιστικής ιδεολογικής προέλευσης. 

β) Κυρίως δε μετά το τέλος καθενός από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους οι οποίοι, μαζί με τα ερείπια που κληροδότησαν άφησαν πίσω τους και πάμπολλες ενεργές εστίες διαγραφόμενης δομικής κοινωνικής έκρηξης.  Και εδώ πρέπει να επισημανθεί πως επίσης δεν είναι τυχαίο το ότι ύστερα από το τέλος καθενός από τους πολέμους αυτούς –και μάλιστα με «λίκνο» τη χώρα που τους προκάλεσε- εμπεδώθηκε και θεσμικώς, σε συνταγματικό μάλιστα επίπεδο, το κοινωνικό κράτος δικαίου.  Τα παραδείγματα τους Συντάγματος της Βαϊμάρης, του 1919 και του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης, του 1949 –ιδίως δε το δεύτερο- μαρτυρούν αψευδώς ως προς το πώς και γιατί το κοινωνικό κράτος δικαίου αποτελεί πραγματικό θεσμικό πυλώνα στήριξης του όλου καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, κυρίως όταν τίθεται εν κινδύνω η ίδια η υπόστασή του. 

Β. Ο δεύτερος «κίονας», ο τραπεζικός, ουσιαστικά αντιστοιχεί στις επιταγές εκείνες του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος που απορρέουν από την εντός αυτού λειτουργία και εξέλιξη του χρήματος, ως μόνου –συμβατικώς πάντα- σύμφυτου με την οικονομική φυσιογνωμία του μέσου συναλλαγής. Συνακόλουθα, μέσου το οποίο, per se, αντιτίθεται στο οικονομικό απολίθωμα της «ανταλλαγής». 

1. Η κατά τ’ ανωτέρω, αναντικατάστατη στο πλαίσιο του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, «συναλλακτική» χρησιμότητα του χρήματος –κυρίως με τη μορφή του χαρτονομίσματος- συνδέονται αναποσπάστως με την «συναλλακτική πίστη», την οποία αυτονοήτως ενσωματώνει.  Τα, lato sensu, τραπεζογραμμάτια δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτ’ άλλο παρά «υποσχέσεις πληρωμής», δηλαδή ένα είδος «γραμματίων» που έχουν ουσιαστική οικονομική αξία μόνον εφόσον αναδεικνύουν στην πράξη την αξιοπιστία του εκδότη τους.  Για να θυμηθούμε την περίφημη διαπίστωση του Νάιαλ Φέργκιουσον (“The Ascent of Money: A Financial History of the World”, 2008, ελλ. μετάφραση των εκδ. «Αλεξάνδρεια», 2011, σελ. 35-36), όταν στην πίσω όψη του αμερικανικού χαρτονομίσματος των δέκα δολαρίων αναγράφεται «In God We Trust», η εμπιστοσύνη αναφέρεται όχι στο Θεό. Αλλά στον Aλεξάντερ Χάμιλτον, τον πρώτο υπουργό οικονομικών των ΗΠΑ, που εικονίζεται στη μπροστινή τους όψη και, φυσικά, στους ως σήμερα διαδόχους του. 

2. Αυτό το χρήμα, μέσα από τη λογική του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, δημιούργησε δυναμικά -κυρίως μετά τον 17ο αιώνα και προκειμένου να στηρίζει την διαρκή οικονομική ανάπτυξη που το «κρατάει όρθιο», δίκην ποδηλάτη- το αντίστοιχο τραπεζικό σύστημα.  Ένα σύστημα το οποίο εγγυάται το θεσμό του οργανωμένου και ελεγχόμενου δανεισμού, υπό την ευρεία του όρου έννοια, που εκτείνεται από την απλή κατάθεση του πελάτη της τράπεζας ως τον κάθε είδους δανεισμό άλλων από τη πλευρά της.  Ακριβώς αυτή η οικονομική αλληλουχία οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, από τη «συναλλακτική πίστη» του χρήματος στην «τραπεζική πίστη», η οποία συνιστά την βασικότερη αντηρίδα του όλου τραπεζικού συστήματος.  Αντιστρόφως, η ως άνω διαπλοκή «συναλλακτικής» και «τραπεζικής πίστης» έχει ως αναπόφευκτη απόρροια και το γεγονός ότι όταν η δεύτερη αποδομείται –ή και, πολύ περισσότερο, εκλείπει- η αναπόφευκτη τραπεζική κρίση οδηγεί σε κρίση χρήματος, η οποία επιδρά καταλυτικώς τόσο στην αξία του όσο και στη ρευστότητά του.  Σε μια πλήρως δε παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπως η σημερινή, οι κάθε μορφής αρνητικές αυτές επιπτώσεις παίρνουν, μοιραίως, πλανητικές διαστάσεις. 

Συνεχίζεται στο επόμενο τεύχος (Πέμπτη 16/5/2013).

Δημοσίευση σχολίου

0 Σχόλια